PROTESTANISM LEH TUNLAI MITE



     Protestant han tih mai chuan rilruah Roman Catholic a rawn lang nghal uai uaiin a rinawm. Ni e, Protestant chu dodaltu tihna a ni ber a, Roman Catholic laka lungawi lova chhuakte sawina a ni ber ang chu. Kohhran hmasaah khan hun khirh tak tak a lo thleng tawh a, kohhran chu Pathian din a nih laiin kal sualna pawhin hmun hma a khuar thulh bik hauh lo. Sakhuana tha taka a kal theihna daltu pakhat chu, mi pakhatin (pawl pakhat) sakhuana leh sawrkarna a chelh kawp chiah khan a ni ta a. Khatia Rome ram pum mai kristiana an rawn inleh tak sup sup hnu khan, an ram hruaitu lawk tak tak chuan Kristianna chu an rawn enkawl chho zui a ni der mai a; chu chuan nghawng duhawm lo tak a rawn hring ta reng a nih kha. Ram roreltu ber te chuan sakhuana chu an duh ang takin an kaihruai chho zui a, khawvel hmelhmang pawh a inthlak nasa hle a tih theih awm e. French Revolution hun lai phei chuan sakhaw ngaihnepna a nasa hle a, harhtharna hun (Age of Enlightenment) an tih lai phei chuan Pathian awm loh ringtu pawh an thahnem viau bawk. Chutianga nghawng duhawm lo tak rawn thlen chhoh chhan chu eng nge a nih chiah leh, Protestant-te hian dodalna an kal pui chhan ang chiah hian tunlai mite hi kan la awm reng em tih chu i han en ho dawn teh ang.

 


   Kum zabi 14-na chhovah khan England-ah chuan mi pakhat, John Wycliffe a rawn lang hlawl mai. Ani hi lehkhathiam leh mifing tak a ni a, theologian niin Bible lettu leh puithiam; Oxford University-a Professor a nih mai bakah, kristian sakhuain hmalam a panna kawnga mi pawimawh tak a ni bawk awm e.  Kum 1320-ah lo piangin, 1384 thleng chu khawvelah hun a hmang ve a, a hun neih chhung erawhin thil tam tak a thlentir si a ni.  Amah hi Protestanism rawn irh chhuahna bulpui nia ngaih a ni a, thil chík mi leh mi tumruh a nihna hi entawn atan a tha viau awm e. Zuitu thahnem tak a nei ve zel a, chu’ng mite chu Lollards (Lollardism or Lollard Movement) tia hriat zui niin, kum zabi 14-na laihawl atanga kum zabi 16-na thlengin an pung zel bawk.

 


   Sakhuanaa hotu chu Politics-a hotu a ni a, kristianna chu thianghlim ta kanga ngaih ni mah se a chhungah chuan thil tam tak a inphum ru si. Puithiamte chuan Bible an nei a, mi nawlpui erawhin an neih a thiang lo thung. He tih hun lai hian mi nawlpui pawhin Bible chu nei tehreng pawh nise, chhiar ngaihna a awm chuang lova, hmanlai tawng hlui tak tak, lehkhathiam te chauhvin an chhiar theih a nih vang a ni. Wycliffe chuan Pathian thu ziak chu a ngainain a ngaihlu hle a, Puithiam te sawi bakah Pope meuh pawhin a sawi ai pawhin a dah chungnung larh bawk. Kohhran puithiamte’n mite an bum dan hrang hrang chu a hre hnem tulh tulh a, tichuan lehkha a ziak a, a chhungah chuan puithiamte demna thu a awm thin. Kum 1374-ah khan Pope Gregory XI leh English lal chuan buaina an nei a, he buainaah hian Pope aiawha inbiakna neia Burges-a kal tura tih niin a kal ve ta reng bawk. He hmuna a va kal hian thil tam tak a hriat belh a, Kohhran kalsualna chu hriatbelh zelin a dinhmun luah mékah pawh chuan a lungawi lutuk tawh lo. Burges atanga a let leh hian a hna chu nasa zawkin a thawk a, Pope rawngbawlsak lam ni lovin dodalna lam thuziak chu a ziak uar sauh sauh thung. A lehkha ziakah hian sakhaw rawngbawltute’n (clergy) dan an siam chu na takin a sawi sel a, chhandamna chung changah leh sum tam tak tak an lakkhawm thin chu a chuang teuh bawk. 19thFebruary, 1377 a lo nih chuan Wycliffe chu William Courtenay, Bishop of London hmaa inlan tura tih a nih angina a inlan a, kohhran a dodalna thinna avang chuan thuneihna lantir tula an hriat vang a ni. Hemi tum hian mipui thahnem tak chu Wycliffe thlavang hauh tum hian an rawn pungkhawm a, Bishop-te chuan an thuneihna chu an hmangnat ngam tak loh vangin him ve hram a ni ber.  He thil thleng hian sakhaw rawngbawltu tam tak chu a ti lungni lo hle a, Wycliffe beihna chu an kalpui chhunzawm zel bawk.  22ndMay, 1377-ah Pope Gregory XI chuan lehkha thawn chhuakin, King Edward III, Archbishop of Canterbury, Bishop of London, Chancellor (Sum vawngtu) leh University-ah te niin, Wycliffe chuan zirtirna diko a zirtirna tihtawpa a awm theih dan tur ngaihtuah tura ngenna lehkha a ni. King Edward III erawh chuan Wycliffe chu a tan fo thin a, chu chuan Wycliffe chu pui viau thin mah se 21stJune 1377 a lo nih meuh chuan King Edward III chu a thi ta hlauh thung. Hemi hnu hian Wycliffe chuan hum tu a nei chau viau nain, nung dam erawh chuan a la awm ve zel thung a; 27thMarch 1378 a lo nih meuh chuan Pope Gregory XI pawh chu a thi ve ta bawk. England lal a thih hnu khan sakhaw lam nen pawh an intibuai nep chho viau a, Pope Gregory thih hnuah Pope nihna inchuh an awm lai kara a thuziak pakhat erawh chuan lawm a hlawh lo hle thung.  A hun tawp a hnaih hret hret a, Bible chu mitin chhiar theih atan a buatsaih bang lo. Latin Vulgate chu English-a letlingin a ziak zel a, 1382-ah chuan a peih ve taa, England mipui tan chuan thil lawmawm tak a ni zui ta reng bawk. Hetih lai hian Catholic lam chuan buaina nasa zawk an hmachhawn mek zel a, an thiltih diklo chu an la thulh chuang lo thung. Wycliffe Bible chu kum 1388-ah John Purvey chuan a rawn ennawn ve leh zat bawk. Tun thleng hian John Wycliffe chu Protestant te chuan ‘Varparh arsi’ (Morning Star) tia sawiin, a hming chu a dai tawh hauh lovang. A zarah hian mifing tak tak, harhtharna leh siamthatna kalpui zelnaa mi pawimawh John Huss, Martin Luther, John Calvin, Huldrych Zwingli leh William Tyndalete chuan a hna an thawh zawm ta hial a.

 


   John Wycliffe thih lai vel khan John Huss chu kum 12 vel chauh a la ni a (1372 – 1415), Wycliffe-a zirtirna erawh an ram Bohemia-ah chuan a thlen phak avangin, a ril rem zawng tak a ni zui zel bawk. Prague-ah College a kal a, mi tha leh a thutiama ding tlat mi niin, College a zawh hnuah Puithiam hna chu zirin Puithiam a ni ta hial bawk. Prague khuuah chuan thu a sawi fo thin a, Wycliffe ang bawk khan Bohemia-a Catholic kohhran thil tihdan hrang hrang chu a helh ve hle bawk. Prague khuaah chuan Jerome a awm a (Latin Vulgate siamtu nen ngaihfin loh tur), Jerome of Prague tia hriat a ni. Jerome nen chuan an thu a inhmu viau zel a, Professor leh Theologian ve tho a ni. Alexander V (antipope) chu pope a rawn nih chuan Huss chu hnawhchhuaha a hna atang ban tir theih a nih thu hrilhin awm mah se, tihluihna (enforce) tawngkam a ni chiah lo bawk nen, Huss chuan a thu chu a sawi zel a. Nimahsela John XXIII (antipope) chuan Pope nihna a rawn chelh ve leh thuai a, chhandamna (indulgence) chu zawrh nasat tak a ni. Chu thil a duh lohna thu leh a tanchhan tamtak chu John Huss chuan a tlangaupui thulh chuang lo. Council of Constance an tih mai chu Pope John XXIII chuan lal Sigismund (King of Roman and Hungary) thupekin a ko va, he rorelnaah hian John Huss pawh tel ve tura koh a ni. Hemi tum hian Pope nihna chuh tu Benedict XIII (Avignon) leh Gregory XII (Rome)pawh koh an ni ve bawk. Hemi tum hian an buaina a nep lo hle a, Pope inchuhna chu a lian bawk si nen, Pope ni tur thlanna hun chu hman nghal tum a nih bakah John XXIII leh Benedict XIII chuan ngaihven an hlawh zual niin a lang. Gregory XII hi Pope anga ngaih chu a ni deuh ber a, nimahsela a dinhmun chuhtu awmin, antipope (Pope nia insawi, pope nia ngaih tak loh) te chu an ni bawk awm e. Hemi tum hian John XIII tih loh chuan ai kal an tir ta hial a. Hemi tum hian John Huss thiam lohna chu hailan tum a ni bawk a, Council of Constance  meuh chuan ngaihven a hlawh viau mai.  Hemi tum hian Huss chu thiam lovah puhin taninah khung a ni hial bawk. Council of Constance thut khawm vawi 15-na chuan John Huss chung thu chu an ngawituah nawn leh ta a, a thu a zúk chuan ngaihdam a ni thei dawn tih hrilh mah se, thu zúk ai chuan thih pawh huamin a huaisenna chu a lantir zel thung. Tih ngaihna dang a awm tawh lo, nungdama a awm chuan sakhaw tan a pawi thei dawn tihchu a lang reng bawk si nen, 6thJuly 1415-ah Constance, Germany-a inhal hlumna hmun (stake) chu rah tir a ni a, hal hlum a ni zui ta bawk. Gregory XII chu Pope tia sawi a ni zel a, Western Schism emaw Papal Schism an tih mai, 1378 atanga 1417 inkara Pope nihna inchuh tam tak awm lai hun vel kha a ni bawk nen, amah hi 1406-ah Pope atan thlan ni tawh mah se pawm thei lo, Pope nih duh an awm ve bawk si, 1415-ah a nihna atangin a inhnuk dawk ta thung a. Heti reng renga kohhran buaina chu a that loh em avangin, pangngai taka Pope thlanna chu neih a ni leh ta a, 1417 –ah chuan Martin V chu Pope atan thlan a ni zui ta a ni. Hetia Pope an thlan leh hma hian Benedict XIII chuan thu neihna a chang nasa viau bawk. Jerome of Prague pawh chu a awm mai mai thei hauh lova, John Huss thiltih chu a chhunzawm ve leh ta zel a. Dodalna nasa tak karah chuan theihtawpa huaisenin thil diklo chu a do zel a, 1416 a lo nih meuh chuan hal hlum a ni ve ta hial a ni. Nimahsela an chanchin erawh chu khawvelin a theihghilh ngai lova, anmahni avang hian kohhran chuan dotu a ngah phah ta sawt thung.

 


   Kum 1483 a lo nih chuan kal sualna siamtha tur mi pakhat, Martin Luther chu Eisleben, Country of Mansfeld –ah chuan a rawn piang a. University of Erfurt ­atanga zir chhuakin, 1501 atanga 1505 thleng chu University-ah chuan a kal a, a master degree chu a hlawhchhuak a ni. 1505 –ah (2ndJuly) vék University lam pana zinkawng a zawh lai chuan tekin a bul hnai maiah a rawn deng ta mai a, a thi thelh nghe nghe. Chu a thil tawn chuan duhthlanna pawimawh tak a neih tir zel a, Pathian tana rawngbawl duhna nasa zawk neiin Puithiam nih chu a tum ruh ta hle a ni. Tichuan St.Agustine’s Monastery in Erfurt –ah chuan a lut ta reng a , ama duhthu ngeiin chawnghei, tawngtai, sual inpuanna leh rei tak tak Pathian buanna a nei ta ziah bawk. Kum 1507 (3rdApril) a lo nih meuh chuan Bishop of Brandenburg, Jerome Schultz (Hieronymus Scultetus) chuan Erfurt Cathedral –ah Puithiam atan a nemnghet ta hial a. Doctor of Theology nihna chu 1512 –ah chuan hlan a ni a, University of Wittenburg –ah Professor niin hun a hmang ta zel a ni. Hetianga Puithiam hna te thawk a degree tha tak mai a hlawh chhuah hnu phei hi chuan Pathian thu chu a chík zual hle a tih theih awm e. St. Peter’s Basilica, Rome a mi chu sak that tum a ni a, pawisa tam tham tak a ngaih vangin ‘Chhandamna Tickets’ (Tickets of Indulgences) chu kum 1516 –ah Germany ramah Johann Tetzel leh a thuih hruaite chuan an rawn zuar ta chiam mai! He tickets hralh gtur hian Pope Leo X chuan phalna a pe hi a lo ni. Mrtin Luther chuan Roman Catholic dik lohna chu a zir nasa tulh tulh a, 31stOctober (11stNovember) 1517 a lo nih meuh chuan Wittenburg biakin kawngkharah ‘Kohhran kal sualna thu 95’ (95 Theses) chu a tar ta kuau mai. He a thu ziakah hian rinna avanga khawngaihnaa chhandam te leh Purgatory awma zirtirna diklo chung chang pawh na takin a sawi hial bawk. Chandamna hi a leia lei chi a nihloh thu chu a chiang hle a, kum 1518 –ah chuan 95 theses, Latin tawnga a ziak chu German tawngin a letling ta hial a ni. Luther chuan ‘Ngaihdamna chu rinna atanga neih chi a ni’ (Justification by faith alone) tih chu a tlangaupuiina zirtir nasa hle a, 95 Theses bikah erawh chhan letna a dawng vat lo thung. 15thJune 1520 a lo nih chuan a thuziak chuan nghawng a neih nasat tak em avangin Pope Leo X chuan kohhran kalsualna a ziak (41 sentences) hrang hrang leh 95 Theses chu hnuk dawk turin a hrilh mai bakah, ni 60 chhunga a sút lehlo a nih chuan hnawhchhuah thlenga hrema  nih tur thu a hrilh ta a. Luther chuan a thu zúk duh ta tlat si lova, sakhaw serh leh sang chu khawih zawm a rem tawh lova, 3rdJanuary 1521 –ah chuan hnawhchhuah (excommunicate) a ni ta reng bawk. Diet of Worms an tih mai, 28thJanuary atanga 25thMay 1521 –ah Emperor Charles V kaihhruai intawhkhawm chu neih a ni a, Luther pawh chu kal ve tura ngen leh sawm a ni. Hemi tum hian Prince Frederick III, Elector of Saxony pawhin an thu leh hla ngaithla turin mi a tir ve bawk. Rome aiawh leh Martin Luther inchaltauhna chu a thleng dawn a ni. Luther chung thu chu Rome aiawha kal te chuan a chhe thei ang berin an sawi a, Luther chu a rawn lang lawk lo; a tan a hlauhawm em vang a ni. Prince Frederick III chuan humhim a intiam a, Worms khua chu ava thlen hnu chuan thu te pawh a sawi ve ta bawk. Nimahsela amah hawtu an tam em avangin leh sakhaw hruaitute chu a lamah an tan miau loh avangin a tan kawng a thim hle thung a, Worms atanga a kir lehg hnu pawh hian tihhlum duhna a la lian hle mai si. Luther chu a chin hriat lohvin a awm ta daih mai a, Frederic III khan kawnga a kal lai chu lambun anga lantirin Wartburg Castle –ah a thukru daih a lo ni. Kum 1522 –ah chuan German Luther Bible chu a rawn duang chhuak ta a, a awmna kulh chu him viau mah se ‘Ka Patmos’ tiin a ko hial thung. Kum 1546 a lo nih chuan Eisleben-ah a muhil zui ta a, ‘All Saint’s Church in Wittenberg’ –ah phum a ni ta nghe nghe. Amah vang hian harhtharna chuan hma a sawn nasa hle bawk.

 


   Huldrych Zwingli chuan John Wycliffe, John Huss leh Martin Luther te ang bawkin siamthatna thu chu a tlangaupui thin a, Switzerland rama siamthatna hmahruaitu pawimawh tak a ni. Kum 1484 –ah lo piangin a hmaah thil tamtak a tawng dawn tih pawh a inhre kher awm love. kum 10 mi lek a nihin Basel khuaah lehkha zirin a kal a,  Latin tawng pawh a zir nasa hle bawk. Kum thum vel Basel-a a awm hnu hian Dominicans Friar (Puithiam), Bern khuaa mite chuan anmahni han zawm turin an thlem chiam a, nimahsela Zwingli pa chuan a remtih chhunzawm sak ta lova, Henry Wolfflin bulah chuan reiloté chu a awm hman thung. Latin tawng a zir pawh chu a zawh hmain koh haw a ni a, University of Vienna –ah 1502 thleng kalin 1506 –ah a master degree chu University of Basel –ah a hlawh chhuak thung. Hei hi a sikul luhna a thlak vang a ni. Zwingli chu Constance –ah puithiam atan nemngheh a ni a, Pathian thu pawh a zir ngun hle bawk. Kum 1519 –ah chuan Zurich khuaah thu a sawi tan a, aa chhan chu Zurich khuaah hian thusawi tura koh niin, 1518 –ah an lo thlan tawh vang a ni. Zwingli hian Martin Luther-a thusawi a ngaithla a ni lova, amahin Pathian thu a zirna atang liau liau a sawi chhuak a ni thin. Puithiam te thatchhiatna leh an khawsak sang lutuk chuan a mit a tikham thin hle bawk. Zwingli chu Puithiam dangte chuan an mil lo thuai a, vantlang hmaah inhnialna buatsaihin Zwingli chu tihtlawm an tumruh hle. Lekhaa ziaka inhnialna chu 1523 –ah chuan kal pui a ni a, Zwingli chu amah ngei inlan a hlauhawm avanga hetianga che ta hi niin a lang. Amah avang hian Zulrich khuaah harhna leh siamthatna chu a thleng a, Switzerland chuan a theihnghilh tawh lovang. Kum 1531, Kapple War –ah chuan a nun a chán ve ta a ni. A huaisenna avangin siamthatna chuan hmalam a pan theihphah bawk.

 


   William Tyndale (1494 – 1536) pawh hi English mi niin, English tawnga Bible letlingtu a ni. John Wycliffe khan English Bible chu a rawn duang chhuak a, amaherawhchu William Tyndale hian khawlchhuta English Bible hmasa ber ni turin a rawn duang ve leh thung.  Kohhran hriatpuina lovin Greek leh Hebari tawnga Bible chu a letling nia sawi a ni a, lehkhathiam chauhvin Bible an hrethiam mai chu  tha ti lovin a duh hauh lo bawk. Thahnem ngai takin rawngbawlna a nei a, hékna tam tak dawngin kum 1536 –ah inhal hlumna dawhsan (stake)-ah chuan a thih thleng a hal a ni. A thih hma hian ring takin a auva, ‘Lalpa, England Lal mit hi han timeng ang che’ tiin.

 



   Kum 1509, July ni 10 –ah John Clavin chu France –ah a rawn piang a, midang ang bawk khan zirtirna diklo dotu lian tak a ni ve bawk.Theologian niin dan hre mi a ni a, Collége de Montaigu –ah philosophy zirlai niin a thu ren rawn naa, a pa chuan dan hre mi ni turin University of Orléans –ah kum 1525 or 1526 chuan a tir liam leh ta thung. Latin tawng leh Koine Greek pawh a zir nasa hle a, Greek tawng a zir chhan tak hi chu Thuthlung Thar bu a zirnaa a pawimawh vang niin a lang thung. A ni hian Catholic kohhran thiltih chu a sawi sel nasa hle a, kum 1536 –a a thuziak, Frane lal tana a lehkha ‘Institutes of The Christian Religion’ –ah chuan Pope dik lohna chu uartakin a sawi a, Paula’n 2Thessalonika 2:9 –a danbawhchhepa a tih kha ni ngeiin a tarlang bawk. a ngaihdan tawmtu a ngah hle a, Calvinism chu rawn ding chhovin John Knox te leh midang dang pawh chuan a hnung an rawn zui zel a, Presbyterian kohhran chu a rawn ding ta hia reng bawk a,  27thMay, 1564 a lo nih chuan, Geneva, Switzerland –ah a muhil ve ta a ni.

 


Bohemia rama harhtharna intan chu Germany –ah a kang kai a, Switzerland lamah kang chho zelin John Calvin te pawhin bung thar an rawn kai ta bawk. Scandinavia (Denmark, Norway, Sweden) lamah pawh an harhthar zel a, England lamah pawh Church of England te a rawn ding ta hial a (1529 – 1536).  Puritan pawl pawh chu an rawn inhlawm lian zel a, chutiangin Scotland lamah pawh John Knox chuan he harhtharna thanna atan hian hma a hruai ve ta. France lamah pawh an buai zel a, Bible dona atangin Bible pawimawhna an hre thar a; Catholic duh lohna chu an lantir tam ta telh telh bawk nen, an buai hle mai. Netherlands lamah pawh an lo harhthar zel a, Hungary lamah pawh a nep chuang lo. Kohhranin harhtharna a chan a, kohhran chhunga siamthatna a thlen theih nan Pathian chuan kawng tam takin hma a la a, thihna pawh vawi duai lo a thleng hial a. Tun hunah erawh chuan thlamuang takin kan awm a, dodalna awm hauh lovin kan duhzawng sakhua kan zawm a, kan thla a muang ta hle a nih hi maw! Kan hma min hruai saktu kohhran puipate kha han ngaihtuah ila, Pathian aia dah pawimawh zawk an nei ngai lo a nih kha maw. En gang takin nge anni khan kan tan kawng an lo buatsaih a, hmasawnna duhtu Krista Pasalthate khan engtiangin nge min hmuh tak ang le? Bible neih theih nana vuak tawrh a ngaih lai pawhin an tuar huam a, keini’n Bible kan duh ang tak kan neih theih laia kan ngaihlu si lo te, Kristianna chu káwra kan hman mai mai na te hian engtiang takin nge keimahniah nghawng a neih zel ang le?

 


     The Approching End of The Age, H.Grattan Guinness ziak bung 2-naah chuan, ‘The Man of Sin, or Antichrist’ tih thupuia hmangin Pope chung chang nasa takin a rawn sawi a. Danial 7:7-27, Thupuan 13:1-9, Thupuan 17 leh 2Thessalonika 2 te rawn la chhuakin Pope rorelna rapthlak tak chu a rawn sawi chiam a. Hriatpuitu tam tak hnen atangin mi tam tak tihhlum an nih thu a sawi mai bakah, ‘Rome-a Pope te chuan anmahni ngeiin emaw midang kaltlangin emaw, an rinna avangin mi maktaduai 50 zet a martar tir nia chhut a ni a; Rome milem biakna hnartu mipa leh hmeichhe maktaduai 50 zet te, Bible chu Pathian Thu a ni tia pawm a, an nunna pawh hmangaih thei lova nun chan a, thisen zara sual bei fan fan tute chu,’ tiin a lo ziak hial a ni. Rome ram rorelna chuan kristian a zawm ata kristianna chu Rome ta a ni a, a duhzawngin ro a rel thin. Tun hnuah erawh chuan Roman Catholic pawhin ngaihdam a dil ta hial reng a nih hi! Roreltu, thuneihna leh ropui duhna nei tan chuan dan zawh har taka thlemna a ni kan ti thei thung ang. Pathian thu dik chu a bo thelh a, mahse Pathian erawh chuan a bo hlen rem a tilo thung niin a lang, siamthatute chu an rawn langa, Pathianin a hruai thung. Kohhran kalsualna an puang a, an éng hmuh ang zelin hmalam an pan thin. Vanin a hriatpui a, Pathian thudik chu a tahtáwl téin a rawn lang zel a. Roreltu diklo avangin a dikna zawngtute’n an tuar a, a zirtirna diklo chuan thil diklo lama áwn turin mipuite rilru chu a hneh thung. Tun hunah chuan kan kal tláng leh a, kan zain thukhat kan vaw leh tan mék a nih si hi! Kalsualna hian tawp chin a nei dawn lova, kan mi hmasate khan an do ber chu Roman Catholic kha a ni lova, Pope pawh a ni hek lo; zirtirna diklo chu an do zawk a ni. Tunlai mite pawh hian do tur kan ngah viau niin a lang, zirtirna dik zawnga Bible zir uluk tur kan nih nen, kan rilru erawhin zirtirna dik zawnna erawh kan hlat viau si. Kan tawngtaia, van kan hnuchhawn a, kan leiin a hming kan lam a, kan rilru erawhin thildang a ngaihtuah thung. Thil diklo dotu kristian kan nihna kha khawnge? Dikna zawngtute chu vanin a hriatpui lovem ni le?



Reference Article  :   Hetah Click Rawh


Thuziak hi i download duh em? : Hetah Click Rawh

No comments:

Post a Comment