BIBLE LEH SAKHAW DANG TE
Khawvelah hian sakhaw tam tak a awm a, chung sakhaw hrang hrang chuan kalphung, duh dan leh ngaihdan inanglo kan nei vek. Kristian chuan Bible chu lehkhabu thianghlimah an hman laiin, sakhaw dang erawh chuan an hmang lem lo thung. Nimahsela, eng mi pawh niin eng sakhua pawh záwm ila. kan lehkhabu rin a nih loh vang ngawta sakhaw dang lehkhabu leh an rinna erawh hnual suat chi a ni lo thung. Tu sakhua pawh insawisel dawn chuan tlin lohna tawk an nei vek ngei ang a, chutiangin miin kristiann sawichhe dawn sela, kristian sakhuaa intihduhdahna (Dark Ages) hun rapthlak tak atang ringawt pawh khan sakhaw kal sual leh tual thah hmangah hial pawh an chhuah thei a, dem ngawt theih a ni dawn hek lo. Han ngaihtuah ngun leh ta deuh ila, sakhaw dang chuan lehkhabu inang an hmang vek a, chutiang chiah chuan an rindan pawh a inang vek bawk. Kristianah erawh lehkhabu pakhat hmang tho siin kan rindan a hrang vek a, hei hi sakhaw dang tan pawh hriatthiam a har viau in a rinawm hle. Hetiang kan nih mék lai hian dik ber leh tha bera inchhalin, midangte hneh tur erawh chuan hma la nasa ber sakhua kan ni thung a, sakhaw dang mai ni lo, kohhran hrang hrang pawh beih tak téin kan inbei hial bawk. Mizoramah chuan kristian kan tam ber a, chuti chung pawh chuan kan thawk ho thei meuh lo chu a ni ber e. Sakhuana hian thil hrang hrang, pawimawh tak tak a keng tel a, a hmasa berah chuan Pathian a awm leh awm loh sawifiahna a ni ber ang chu. Pathian a awm rinna chuan thil hrang hrang a rawn keng tel leh a, thilsiamah te, mihringte khawvela an nun zel dan tur chung changah te, mihring thih hnua an awmdan tur leh khawvel engtin nge a awm zel dawn tih chu a ni. Mi thenkhat tan chuan sakhuana hi a ho viau mai thei a, chutih lai erawh chuan sakhuana ngaihsak lem lo pawhin sakhua chu mihring nun khalh ngiltu tha tak niin an ngai ve thung. Kan lehkhabu rin inang si lo, kan thurin thenkhat erawh inang pawh a awm nual a, engpawh nise kan rinna inzahsak tawn erawh kan tihmákmawh a ni ang.
Kristian sakhua chuan zuitu a ngah hle a, khawvelah pawh zuitu ngah ber a ni hial a, Bible chu an lehkhabu a ni. Isalm sakhua chuan dawtin Quran chu lehkhabuah an hmang a, Hiduism-in a dawt leh a, anni hian lehkhabu thianghlim tam tak an nei thung a; Vedas, Bhagavad Gita leh Upanishads chu an hman tlanglawn tak a ni thung. Bhuddism chuan Tripitaka an hmang a, chutiang zelin sakhaw hrang hrang chuan mahni pualin lehkhabu kan nei hrang theuh. Judaism leh kristian lehkhabu erawh a inang a, thuthlung thar bu an hmang ve lo tih chauh nii, Talmud pawh an nei bawk. Sakhuana han sawi chuan pawl anga ding kher lo, sakhaw serh leh sáng nei lem lo pawh a huam theihna lai a awm tho va; Setanism pawh hi sakhaw pakhatah ngaih theih niin, a huam zau hle awm e.
Thilsiam chanchin
Thilsiam chung changah hian khawvelah inhnialna a thleng nasa viau tawh thin a, a la thleng zel dawn ni pawhin a lang. Hemi thuah kher hi chuan scientist hrang hrang ngaihdan pawh a thuhmun thei meuh lo bawk. Thilsiam chung changah hian rinna chi hrang hrang awm thei a ni a, Monotheism, Monolatrism, Non-creationsm leh Polytheism te an ni awm e. Heng rindan hrang hrang karah hian dik ber chu a awm ngei ang a, nimahsela ngaihdan a hran chhan bul ber chu sakhaw inan loh vang a tih theih tho awm e. Pathianin thil a siam ngei tih ring karah pawh hian rin dan a inmil thei meuh lova, siamtu awm lemlo anga ngai teh pawh an awm ve bawk a, nimahsela anni hian chhuanlam erawh an nei tha lutuk bik lo.
Monotheism: Pathian pakhat chauh awma rinna hi monotheism chuan a kawk awm e. Kum zabi 14-na BC lai khan Egypt lamah chua Atenism a rawn piang a. Amenhotep IV (Pharo), Akhenaten tia hriat bawk khan he ngaihdan hi nasa takin Egypt ramah chuan a seng ni a ngaih a ni a, Queen Nefertiti pasal a ni. Aten pathian an be thin a, nimahsela hei hi an ni pathian Ra (Re) hming dang a ni thung. Anni hi monotheism huang chhungah telh chi an nih hmel chiah loh naa, Akhenaten khan ama pualin lalram a din a, Akhetaten tih niin anmahni siamtu chu chibai an buk thin nia sawi a ni. Hetih lai hian a pa, Amenhotep III chuan aten bakah pathian dang tam tak a be thin thung a, engpawh nise, anmahni siamtuah ni (sun) chu an pawm ber a nih hmel. Christianism leh Judaism hi in ang tlang nia ngaih an ni a, Pathian pakhat, YAHWEH (YHWH) biia in, Elohim, El tih leh a dang dang pawha sawi thin a ni a, mi pakhat sawina vek a ni thung. Mosia lehkhabu (Genesis) chu thilsiam chanchin sawifiahna atan an hman thin bakah, Bible bu dang atangin a finfiahna an nei nual bawk (Sam 139:13,14 ; Isaia 40:28; Amosa 9:6 etc.,).
Kristian leh Judaism ang chiahin Islam chuan Pathian an ring ve bawk a, an Pathian rin hi Arabic tawnga sawiin Allah tiin an sawi mai thin. Anni hi Abrahama’n Hagari laka a fapa Ishmaela thlah kal zel an nih thu an sawi a, Israel nen pawh an inmil hlei theilo chu a ni ber e. An lehkhakhu Qur’an (Koran) hi zawlnei Muhammadkhan vantirhkoh Gabriela kal tlangin kum 609 atanga 632 (AD) chhunga a ziak nia sawi a ni. He lehkhabu chhungah hian Mosia chanchin a tam hle a, inzirtirna atana thil tha tak niin, AL-A‘RÁF R.7:54 –ah chuan, “Ni e, i Pathian Allah chuan lei leh van chu ni ruk chhungin a siam a, tichuan Amah chu roreltuah A inruat a. Zan chu chhun hliahkhuh nan A siam a, ngun taka a chhiar zung zung theih nan. Tichuan ni leh thla leh arsi A siam a, an za chuan A thuhnuai kún an ni. A dik a ni, Amah chu siamtu leh thu petu a ni. Malsawmna chu Allah a ni a, khawvel zawng zawng te Pathian chu,” tih hi a chuang a. Thilsiam chung changah hian, Kristian, Judaism leh Islam sakhuate hi an ngaihdan inang tlang awm chhun nia sawi thin an ni a, an Pathian biak pawh hi thuhmun tlang vek nia sawi an ni.
Sikhism pawh hian siamtuah Pathian chu an ruat ve mék a, an lehkhabu hi Guru Grant Sahib tia sawi niin, Guru Nanak, Guru Angad, Guru Amar Das, Guru Ram Das, Guru Arjan leh Guru Teg Bahadur thu leh hla inziakna a ni. Pathian pakhat an ring a, Waheguru (Váhegurú) tiin an sawi mai bawk. An lehkhabuah hian thil engkim siamtu chu Pathian Pakhat chauh a nih thu inziakin, chu thil siamtu chu thlarau lam kaihruaitu dik (Guru) chu a ni. Anmahni ang deuh hian Baha’i Faith chuan Pathian pakhat an ring a, an lehkhabu hi Kitáb-i-Aqdas niin Bahá’uIlláh ziak a ni. An lehkhabuah hian Pathian chu siamtu a nih zia sawiin, Kitáb-i-Aqdas 177 –ah pawh “Thu dik chu Sikul a awm hmain Pathianin van leh lei a siam a, tichuan hawrawb B leh E inzawm hmain kan luah ta a kan awm tláng ta” tiin a sawi.
Monolatrism: He ngaihdan hi chu tlemin a dang deuh, Pathian pakhat rinna chu kalpui ve tho mah se pathian dangte biak erawh an thulh lem lo. Hei hi hmanlai Egypt mite ang kha an ni awm e, Ra (Re) chu pathian anga an neih ni mah se Osiris, Isis, Horus, Amun leh a dang tam tak an nei tho bawk a, pathian hi 2000 vel nei anga ngaih an ni. Monolatrism –ah chuan Pathian ropui tak a awm a, a rorelna hnuaiah pathian dangte chuan hna thawkin tihtur an insem thin. Hemi huangah hian Hindu pawh an tel ve thei awm e, Pathian pakhat bia angin an in sawi a, chu chu Brahman niin thil siamtu a ni. Hindu-ah pawh hian ngaihdan chu a hrang ve tho niin a lang a, an rawn din tan hun hi hriat chat theih a ni lova, khawvela sakhaw upa ber nia ngaih niin kum 4000 aia upa tura ngaih a ni. Pathian tam tak nei mah se an pathiante hnathawh a inang lem lova, a ropuiber chu Brahma a ni thung.
Vishnu, Shiva leh Brahma te chu an pathian ropui tak tak te an ni a, Lakshmi, Parvati leh Saraswati te chu pathiannu (goddess) ropui tak te an ni. Hindu tam tak chuan Brahma chu siamtu a ni a, Vishnu chu enkawltu niin Shiva emaw Maheshvar chu tichhetu niin an ring. Pathian ropui, tuma siam ve loh leh amaha piang a awm a, chu chu Brahman (Brahma nen hriat pawlh loh tur) a ni a, pathian dangte hi a siam ni ngeiin a lang. Thil siam bultantu niin, Brahma hian khawvel leh a chhunga thil awmte a siam niin an ngai. Brahma hian ngaih ropui a hlawh hle a, pathiante hmel landan pali chu amah vanga awm nia sawi thin niin, Vaishnavism, Shaivism, Shaktism leh Smartism ringtu chu an pian phah ta a ni. Heihi a chhan ber nia lang chu India ramah leh Hindu sakhua vuantu te hian tawng hran hran an hman vang a ni deuh ber awm e. Vaishnavism –ah chuan Maha Vishnu an bia a, Shaivism –ah Shiva, Shaktism –ah Shakti bia in Smartism erawh chuan an zavai chuan an pawm thung. Engpawh nise, Hindu sakhua chuan thilsiam chu a pawm a, pathian maktaduai 33 (33 million) nei mah se, Polytheism (Pathian pakhat aia tam nei) niin an insawi ngai lo thung. Thil paruk zirtir an nei a, Yoga, Purva Mimamsa (Mimamsa), Uttara Mimamsa (Vedanta), Nayaya, Vaisheshika leh Samkhya an ni. Kristian thenkhatah pawh he Monalatrism ring hi an awm niin a ngaih theih tho awm e (Trinity?).
Non- Creationism: Hei hi chu a chiang mai awm e, siamtu a awm rin lohna a ni. Siamtu awm lohna chung chang han sawi chuan Atheism kan rilruah a lian ber mai thei a, Atheism chuan Big Bang Theory an pawm tlangpui a, Pathian a awm an rin loh tawp laiin thenkhat chuan Pathian awm ring tho siin engmah a siam lemlo tih an ring thung.
Bhuddhism sakhua hi kum zabi parukna BC tawp lamah Siddhartha Gautama (Buddha) hmuh chhuah nia sawi a ni. China chu Bhuddist tam berna ram nii, Sri Lanka, Myanmar, Thailand, Laos, Cambodia, Vietnam, Bhutan leh Mongolia te hi zuitu an tam falna niin, Korea ramah pawh a hnungzui an tam hle bawk. Bhuddist tam tak chuan Pathian awm ring chiah lo mah se, Bhudda an be thin a, Pathian anga be lo vin zahna an lantir ve chauh zawk a, Atheist tia sawi theih an ni tho bawk awm e. Khawvelah zuitu an tam hle a, zuitu ngah lamah pathumna an ni pha hial bawk; mahse Pathianah rinna an nghat lem lova, an inzirtirna lehkhabu hi Tripitaka (Three Books) a ni a, Vanaya Pitaka (In thununna dahkhawm), Sútra Pitaka (Thu sawi dahkhawmna) leh Abhidharma Pitaka (Thu rin pawimawh bik dahkhawmna) ti tea then an ni. Khawvela nun tha leh ngil neih dan tur inzirtirna a ni ber ang chu.
Jainsm pawh hi Vardhamana Janatiputra (Nataputta Mahavira) chuan kum zabi 5 –na BC velah a din nia sawi a ni. Anni pawh hian thilsiamah Pathian a inrawlh lo niin an ngai a, Pathian erawh an ring tho thung. Pathian chu thilsiam, enkawltu leh tichhetu niin an ngai lem lova; universe leh a ken tel thil pawimawh tak tak matter (thil sakhat), soul (nunna), space (hmun awl, van boruak), tim e(hun) leh principles of motion (thil chetdan tur dik tak) chu khawiah pawh a awm zel niin an ring tawp mai. Pathian an rin dan erawh thil dang daih a ni a, atheism nen danglamna a awm chuang lovang. Valley, Anne (1980) –ah chuan, “Jainism hi sakhaw khirhkhan ber a ni. Tu pathian hnen atang mahin tanpuina kan dawng ngai lova, midang hne atang pawhin. Kan thlarau chu mahni’n kan tithianghlim a ni. Thudik chu sakhaw dang hi an awlsam a ni, mahse an tum erawh a sang lem lo. Sakhaw dang chuan harsatna in tawk a, Pathian chu nangmahni pui turin in tawngtai thei, pui tur cheu in a rawn chhuk maithei bawk. Mahse Jainism chuan chutianga rawn chhuk thlakna lam sakhua a ni lo. Jainism –ah chuan chhoh lam kan sawi zawk. Mahni kan inpui thin. Jainism –ah chuan keimahni hi pathian nih kan tum thin. Chu chu thil awm chhun a ni,” tiin a inziak nghe nghe.
Chhandamna chung chang
Chhandamna (Salvation) han tih chuan kristian rilruah Kalvari tláng a rawn lang nghalin a rinawm. Kalvari tláng kha tláng mawi tak a ni lemlo naa, kristian te rilruah chuan a mawina erawhin hmun a chang lian viau thhung. Chhandamtu’n chhandamna hna a thawhna hmun pawimawh tak a nih vang pawh a ni ngeiin a lang. Luruh hmun tia sawi nimah se lei leh vana Lalber meuh thihna hmun chu a mawiin a hlu kan ti pawh a ni mahna le! Chuti a nih mék lai chuan chhandamna chung changah hian ngaihdan inanglo tak tak a awm leh ta cheu mai a, chu’ngte chu eng nge ni ta ang le?
Kristianah chuan chhandamna chu Isua Krista kaltlanga neih tur nia sawi a ni a, thenkhat ngaihdanah chuan thiltih vanga chhandamna leh khawngaihna vanga chhandamna chu a hran a ni. Tin, rinna tih thumal hian hmun pawimawh tak a luah a, rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni (Ephesi 2:8,9) tia sawi niin, engmah kan tih ve a ngai tawhlo ang hiala zirtirna kalpui pawh an awm bawk awm e. Chutih laiin Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar chhandamna chu sawi hran a ni ve mék bawk a, thuthlung hlui lamah chuan chhandamna chang turin anmahni ngeiin Pathian dan (Exodus 20) tha taka an zawm a ngai a, Nova hun atang khan chhandamna chu a hran vek niin, Nova chu a lawng tuk vanga chhandamna chang a ni a, Abrahama a rawn lan hnu khan serhtan chu chhandamna niin Israel mite hunlai chuan dan zawm leh inthawina te kha chhandamna a ni thung. Thuthlung thar mite chu Isua Krista a rawn lan tak avangin khawngaihnaa chhandam an ni a, chu khawngaihna chu Isua ngei khan rawn lantirin uire, denhlum ngei tur chu a lo ngaidam hmiah bawk (Johana 8). Thuthlang thar (Isua thih hnu) mite chu khawngaihnaa chhandam kan nih vangin engmah tih ve a ngai tawh lem lova, kan mamawh chu rin mai a ni thung (Johana 3:16). Kohhran hmasa te zingah pawh khan chawnghei, thil pek leh thil tih hrang hrang chu chhandamna chan nan hian a pawimawh hlea, tin, chhandamna tickets pawh hralh chhuah a ni hial bawk a nih kha. Kristianah hian pawl (denomination) hrang a tam vangin rindan a inanglo nuk a, mi thenkhat chuan khawngaihna vék chu mihringte chhandam nan hman a ni a, thuthlung hlui mi leh thuthlung thar mite chhhandamna chu Pathian hmangaihna leh khawngaihna chauh niin an sawi ve thung. Isua Krista tawngkam, “Keimah hi kawng leh thutak leh nunna ka ni; keimaha kal lo chu tumah Pa hnenah an thleng ngai lo.” (Johana 14:6) chu tanchhan atan hmangin, Adama leh Evi te hnena thutiam (Gen.3:14,15) chu mi zawng zawng tan a nih vangin leh chu chhandamna chu a ring apiangte tan chauh a ni thung tiin an ngai ve bawk. A pawimawh ber churinna tho hi niin a lang a, Bible tanchhan tur kan nih bawk chuan rinna chu thiltih tello chuan thi a ni thung (Jakoba 2:17). A nihna takah chuan mihringte hi Pathian khawngaihna leh hmangaihna kan rin ve chauh hian chhandamna kan chang ve thei niin a lang a, rin vanga khawngaih ai mahin khawngaihna rinvanga khawngaihna dawng (Ephesi 2:8 -...Through faith..)kan ni pawhin a lang bawk. Ngaihdan hrang hrang karah hian pawm dan dik tawk lo pawh awm thei a ni a, chhandamna chung chang hi chu mihringah chuan thil pawimawh tak a nih vangin hriatfiah erawh kan tihmákmawh a ni awm e.
Hindu –ah pawh chhandamna chan chu thil pawimah tak a ni a, kristian tenkhatte ang lo takin engkim thiang a ni hauh lo. Thiltih (Karma Yoga), hriatna tihpun (Jnana Yoga) leh thahnem ngai taka rawngbawl (Bhakti Yoga) ti tea then theih niin, heng zinga thil pakhat tal hi hlen a ngai thin. Kristian te ang lo takin chhandamna chu a tawpah vanram luh ai mahin piannawn lehna chung chang sawina atan hman a ni ber. He chhandamna, moksha tia an sawi mai hi mahni inthunun fe hnuah chauh neih theih an ni a, thiltih –a chhandamna kawk vek mah se, thilhtha tih kawng (Karma Yoga)-ah chuan a hlawkna um miah lova midang puih chu an hlenchhuah a ngai a, sakhuaa an tihtur chanpual chu tha takin an hlen mai a ngaih bakah kristian tawngkamah chuan Samari mitha nihna kawng a n i thung. Hriatna tihpun (jnana)-ah hi chuan mi chu fing tak ni turin a inchherhriam thin a, zirna (education) chu uar taka neih niin khawvel finna chu a zir nasa hle tur a ni. Nimahsela he kawng zawh tur pawh hian Hindu zirtirna hrang hrang chu hlamchhiah a thiang chuang hauh lova, chhandamna chang thei tur khawpa finna chhar chhuak tur a nih bakah bumna leh hriatsualna (delusion) awm thei lakah a him thei dawn a ni. Thutlukna pawh awlsam taka siam lovin, ngunthluk tak (meditation) ngaihtuah hnuah chauh an siam thin reng bawk a, he finna hian Brahman an theihna teuh ber pawh a ni hial awm e. Sakhaw rawnbawlna (Bhakti) hmanga chhandamna chan dawn chuan thahnem ngai taka an pathiante tilawm turin an inserh hle thin. Mahni tanghma hai lo takin he kawng hi an zawh thin a, chu chuan an thlarau a tihchak thin mai bakah mahni duhthu ngeiin an pathiante hmaah engkim an hlan hreh lem lo. Chhandamna kawnga hian akawng palina Raja (Lal anga ropuina/hausakna)chu sawi a ni ve thin a, mi nawlpui tan thil harsa tak a ni thung. He thil, hausakna vanga chhandamna hi Hindu mi tam tak chuan a tel velo angah ngai mah se, chhandamna kawng pakhatah a la tel ve nia ngai an awm tho thung. Taksa insawizawi an uar hle a, an insawizawina pakhat Yoga phei chu Hindu ni lo tam tak pawhin an zawm nasa hle bawk. Tha taka yoga an tih zel chuan chhandamna a keng ang hiala sawi a awm a, he kawng hian thil mak tak tak a keng tel teuh nia sawi a ni bawk. Mihringin a tihtheih bak, taksa han tawm tét theihna te leh rilru engkim sawizawina atan chuan thil tha tak, mahse an pathiante an biakna kawng pakhat erawh a ni thung awm e.
Judaism pawhin chhandamna chungchangah chuan ngaihdan nghet tak an nei ve bawk a, Messia hrilhlawkna chu Isua Krista kha a niin an ring lo ve bawk. Israel mite chu Pathianin hun tha a pek leh ngei an beisei a, Israel mite chu a mimal ang ni hauh lovin a huhova chhandamna chang tur te an ni an ni ang. Pathianin indona hmangin an ram chu a ti zau tawh dawn a, chu hmunah chuan remna a leng reng tawh dawn bawk. Chhandamna chu tawngtaina avang ringawta chan theih emaw, van lam thil tihtheihna rin vang ngawta chan theih a ni lo va, Israel mite tana chhandamna chu an aupui nasa hle bawk awm e. ‘Jewish te’n Messia ngaihdanleh thlir danah chuan zawlnei Elija lokir lehin khawvel chu indona leh tawrna ata chhandamna hmahruaitu a ni ang a, mi zawng zawng khawvel huapa mite chuan in unauna chu pa Pathian hnuaiah an a rawn hruai ang. Messia chu hmalam huna mi thianghlim tak emaw tisa piahlama mi a ni lem lo, mahse thil tithei tak leh mi hneh thei tak khawvela remna lentir tur a ni a, mihringin thlarau lam piantharna nasa taka chang chu a ni. Judaism –ah chuan, chhandamna chu mi zawng zawng tan hawn niin tawpchin a awm lova; thil pawimawh ngaihtuah ngai tak pakhat chu miin Thupek sawm te chu zawmin chutiang chuan a nung tur a ni thung. Jewish te chuan anmahn i chu Pathian mi thlan nia an inchhal hian, duhsakna leh vohbik nihna nasa tak an dawng bik hi an sawifiah thiam chiah lo va, mahse anmahni chu chu chanvo chu pawmin midang hnena thuchah leh entirna nihchu an nuna an tihturah an pawm thung’ tiin Ezekiel Isaac chuan a lo sawi ve bawk. Mosia thupek kha an la zawm tha hle a, serhtan pawh chu bansan ni lovin kút pawh hman vek a la ni. Davida lalram leh Israel ram dinthar lehna chu a rawn thleng leh dawn nia sawi thin a ni.
Isalam pawhin chhandamna chang tur chuan Pathian rin a ngaih thu an inzirtir thin a, chhandamna chu thih hnua Paradise-a awmna niin an an ngai ve bawk. ‘Tupawh Qur’an zirtirna ring a, Jewish mi emaw, Sabians leh Kristian mi pawh ni se, Allah leh hun tawp chanchin ring a, dikna nena a hna a thawh phawt chuan, hlauhnain an chungah thla a za lovang a, an lungngai hek lovang’ tiin Center for Muslim-Jewish Engagement, 9thSemtember 2015 chuan a tarlang a, nimahsela chhandamna chu hlawh chhuah chi erawh a ni lo tiin an inzirtir thung. ‘Islam chuan tihian a zirtir a, tumahinchhandamna chu awlsamte diktaka rinna emaw intiamna hmangin emaw a hlawh chhuak thei lo, Pathian khawngaihna in, chhandamna chu an phu chauh a ni’ (Answering Islam: The Crescent in Light of the Cross, by Norman L.Abdul Saleeb, p.128) tiin an zirtir thin. Sahih al-Bukhari (Sunni Islam) Vol.2:23 (Al-Janaa’z) Hadith 467 –ah chuan, ‘Zawlnei chuan a sawi a, “Naupang zawng zawng hi Islam rinna diktakin an piang vek a (i.e. midang chibai búk lovin Allah chauh an bia a) an nu leh pa te’n Juda sakhuaah emaw kristian sakhuaah emaw Magiansm emawah a inlehtir a, ramsa chuan ramsa vek a hring thin angin. Engtiang chiaha inhliamna nge i hria em?’ tiin nausen zawng zawng chhandamna an ring ve thung niin a lang. Martarna thianghlim an nei thei a, Shahid emaw Shaheed tiin an sawi thin a, a awmzia chu hriatpuitu tihna a ni a, Islam in martar an sawina pakhat a ni. ‘Tupawh Allah vanga in chhuahsan a, tihhlum emaw an thi a nih chuan, chhekin tha tak chu a ngaihtuahsak ngei ang. Ni e, Allah chu ngaihtuahsaktu tha ber a ni. Hlim taka an awmna tur hmunah chuan a luh tir ang. A dik a dik chuan Allah chu Engkimhria, Dawhthei a ni’ tiin Al-Hajj R.8:59,60 (chapter 22) –ah a sawi a, At-Tawba(Taubah) R.14:111 (chapter 9) –ah chuan Allah chu ringa an neih zawng zawng huana (Paraidise?) kir leh tura Allah vanga bei te leh, thah tawkte te chu a tiam ang ngeiin a hruai dawn nia sawi a ni bawk. Chhandamna chu Pathian khawngaihna vang chauh va neih theih niin zirtir mah se, an inzirtirna thenkhat hi chu an ngaihkawih vang a ni ang em tih chu ngaihtuah tham tak a ni ve bawk awm e.
Hinduism ang deuh hian Bhuddism, Sikhism leh Jainsm hian hian thu inang an an zawm niin a lang a, nundan tha neih chu zirtir berah an neih ve bakah piannawn lehna an ring ve bawk. Piannawn lehna hi ring an tam hle a, Shanti Devi (1926-1987) pawh kha piangnawn leh nia ngaih niin, a nunhlui chan chin pawh la sawi thei vek nia sawi a ni. Chhandamna hlawh chhuah dawn chuan Pathian thu anga awm leh, mahni inserha kawng hrang hrang hlen tur a awm vek bawk awm e, engpawh nie tu sakhua pawh hian nun tha hi an inzirtir vek mai.
Thih hnu awmdan
Mihringin a hriat chak ber mai chu thih hnu piahlam nun hi a ni awm e. Khawvela kan nun zelna tur tha hi chu kan zirin kan ngaithla nasa hle a, kan hriat tlanglawn tak pawh a ni tawh ngi ang, thih hnu awmdanah erawh scientist te pawhin thutlukna fel tak an la siam lo niin a lang. Khawvelah chuan kan hmangaihte an han thih chiah hian anmahni ngaihtuahin an nun kan chhui kir mai bakah, engtin nge kan awm zel ang tih ngaihtuahin kan ngaihtuah vung vung fo thin ang. Chutih lai chuan inhnemna atan Pathian thu chu kan hmang thin a, chuti chung chuan kan inhnemna atana kan hman erawh a inang tlang lem lo thung.
Thih hnu awmdanah hian Kristian te chuan Vanram kan beisei vek niin a langa, chutih rual chuan kan beisei kan hmuah dan leh thlir dan erawh a inanglo tlaangpui thung. Hetianga ngaihdan a hran chhan hi pawl (denomination) hrang hranga kan inthen vang a nih chu a rinawm lem loh va, mimal ngaihdan kan dah len vang a nih hmel zawk viau mai. Tin, thu thiam leh tawngkam thiam vanga kan rinna midang kan kaichhawn pawh a awm ve nual mai thei. Tu tan pawh hian thih hnu piahlam chu a pawimawh vek a, hriatchian fak chu thil theih ni chiah lo mah se, kan hriat phak erawh hriat zel tum hi a finthlak viau awm e.
Thih hnu hian kristian tam tak zingah mitthi chuan thlarau neiin a duhnaah a tei kual emaw, vanrama kal nghal leh hremhmuna lut nghal nia ngai an awm. He ngaihdan avang hian vanram fang nia insawi pawh tam tak an awm a, vanram nawmzia chu an hmuh dan a inang lo nuk thung. Hei hi a chhan nia lang chu mahni ngaihruatna mila vanram an fan thin vang pawh a nih hmel a, vanramah chuan mi thianghlim hmasa te pawh an hmu nia insawi an awm ve bawk. Isua Krista tawngkam, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che, vawiinah hian ka hnenah Paradis-ah i awm ve ang,” (Luka 23:43) tih chuan lakchhuah a hlawh viau a, thih veleh hian thlarau chawlhna a awm ring pawl an awm ve bawk. Chutiangin mi hausa leh Lazara tehkhin thu (Luka 16:19-31) chu la chhuakin, mi a thih veleh vanramah emaw hremhmunah emaw kal anga ngaihna chu an nei lian hle a ni. Mi thenkhat ve thung erawh chuan thih veleh thlarau chhuak tur a awm loh thu an sawi a,‘Mitthite chuan LALPA chu an fak lo va, hmun reh taka chhukte rêng rêng chuan an fak hek lo’ (Sam 115:17) tih thu leh bible chang dang dang lachhuakin mihring chu a thih hnuah chuan engmah a hriat loh thu leh, Isua Krista lokal leh hunah a kaihthawh chauh tur thu an zirtir ve thung. Pathianin mihring a siam khan a hnárah nunna thaw a thaw lut a, tichuan mi nung a lo ni ta a (Gen.2:7), heta a hnára nunna thaw a tháwk luh hi thenkhat ngaihdan chuan thlarau, mahnia che ngaihtuahna nei a ni. He1Satiang ngaihdan neihna hian thlarau biakna emaw, ramhuai biaknaah emaw mi a hruai lut thei awm e. Bible-ah ngei pawh kan hmuh angin, Israel lal Saula pawh kha’n thlarau biakna chu a kalpui a, zawlnei Samuela chu a bia tih a lang, mahse amah erawh chuan a hmu ve lem lo thung (1Samu.28:11-19). Tin, thenkhat chuan thih veleh a vanram emaw hremhmun kal nghalna lam thu hi an pawm lem lova, mihring hian thlarau, amaha che thei a neih chu an ring lem lo bawk. Pathianin mihring a siam khan amahah thil pahnih a dah a, Vaivut leh Pathian Thaw chauh chu (Gen.2:7). Chu Pathian thaw chu mihringa thlarau awm chu a niin an ring bawk (Joba 32:8). Mihring leh ramsa te hian in anna an nei a, Leia siam (Gen.2:7, 19), Nunna thaw pai (Gen.2:7, 7:15) leh Thih dan thuhmun (Thu.3:19-21) an ni a; tupawh an thi a nih zawngin an thlarau (thaw) chu a petu Pathian hnenah a kír leh vek niin an sawi bawk (Joba 34:14,15; Thu.12:7). He an tanchhanah hian Joba 14:12, Tirhkohte 2:34, Sam 115:17, Sam 146:4 leh a dangte an hmang fo thin bawk. Engpawh nisela, Isua lokal lehna chu an pawm tlangpui thung.
Thih hnua thawhlehna hi sakhaw tam zawk chuan an ringin an pawm a, an pawm dan erawh a inang vek lo thung. Thih hnu piahlamah chuan hrem tuar tur leh malsawmna dawng tur an awm chu rindan tlanglawn tak a ni bawk. Khawvel thar ni chuang lo, amah mihringa kha a rawn piannawn leh theih rinna a awm a, Reincarnation ti pawhin an sawi bawk thin. He ngaihdan hi Buddhism, Hinduism, Jainism leh Sikhism te hian an pawm bawk. Judaism, Christian leh Islam erawh chuan mahnia piannawn lehna hi an pawm lem lo thung.
Bible leh sakhawdang lehkhabute hian inanna engemaw zah chu nei ve bawk mah sela, a dang hlak a tih loh theih loh thung. Khawvela skhaw tam tak karah kan awm a nih si chuan, tu sakhua pawh hi kan hnualsuat loh a fuh viau bawk awm e. Mihring mai kan ni a, Bible dik ber ti mah ila, midang tan chuan lehkhabu thianghlim dang a awm thung si a, dik ber a ni ve kher lo. Kan khawsak ho naah hian kawng tam takah inhriatthiam tawn erawh kan tihtur pawimawh tak pakhat a ni.
Reference Article : Hetah Click Rawh
Thuziak hi i download duh em? : Hetah Click Rawh
No comments:
Post a Comment