Bible – Diklo Thei A Ni Em?




     Kan Bible hman lai hi dik vek thei a nihlohna chen a awm niin mithiamte chuan an sawi thin. A chhan eng eng emaw vangin diklo thei a ni a, hei hian rinna tehfung diklo theilo nia kan ngaihna hi a tichhe thei ang em tih erawh ngaihtuah a ngai viau thung ang. A nihna takah chuan Bible hi amah leh amah a inhrilhfiahin kan sawi ber a, diklo thei lovah mi tamzawk chuan kan ngai bur thung niin a lang. A chhunga thuziak hrang hrang te chu kan hun tawn milin kan hmehbel miah miah mai nge, kristiannain kan nunah zung a kaih ngheh taw hem vang zawka ring bur kan ni? Khawvel sakhaw hrang tamtak karah, sakhaw lehkhabu thianghlim inanglo tak tak kan neihnaah hian kristian lehkhabu chu engvanga ngai pawimawh bik em em nge kan nih? Ni e, kan lehkhabu chuan chatuana nunna thu a keng tel tih ka  ring a, dam thlamuanna leh thih thlamuanna kan neih theihna tur hian mitin mai chuan kan lungawina sakhua chu kan bel tlang ta hlawm a nih ber hi!


                                

Mahni Kuta Ziak Emaw Ziak Chhawn An Ni (Autographs and Copies): Bible ziak hi a bul han chhui tak tak chuan, Pathian Thlarau Thianghlim thawk khuma pek a nih chu sawi lan a ni fo thin a, chu chu Bible hi sakhaw lehkhabu thianghlima neitute pawmdan ber a ni bawk. Hemi avang tak hian, amah Pathian chuan a kut ngeiin a rawn ziak lem lova, a ziak turin ama mite a rawn thlang tihna a ni ber ang chu.

 


   Bible ziak te hi Pathianin a hriattirnaa ziak chu ni tho mah se, a ziaktute chu mihring mai an nih ve tho avangin tihsual palh chu thil awm thei ve tak a ni. Tirhkoh Paula pawhin Kolosa mite hnena a thuziak kha Laodikei mite chhiar tir ve turin a ti a, Laodikei mite hnena a lehkhathawn chu Kolosa mite’n chhiar ve turin a lo ti tawh nghe nghe a  nih kha (Kolosa 4:16). Thuthlunghlui bu pawh, a tir bera Mosia ziakte kha hmuh tur chu an awm ta meuh lova, kan hmuh theih chhun chu ziakchhawn (copy) ho chauh an ni ta tihna a ni; chutiangin thuthlung thar bute pawh.

 


   Heng kutziak lehkhate (Manuscripts) hi thuthlung thar hunlai pawh khan an inhman tawm nasa viau a ni tih chu, tirhkoh Paula tawngkam atang pawh khan a lang awm e. Kuta ziak leh lehkha maia ziak a nih vang te bakah, mél za tamtaka hlaah te a kalkual ve fo avangin chhiar hleih theihloh pawh awm tura ngaih a ni. Hei bakah hian midangin chu an lehkhate chu lo ziak chhawng ve zelin, tun huna kan Bible hman pawh hi nei kan ni ve chauh zawk a, a ziakchhawngtute pawhin an tisual ve thei tho bawk.

 


Lehlin Hrang (Versions): Kristiannain khawvelah hma a rawn sawn chhoh tan lai vel khan an tawng hman tlanglawn tak pakhat chu Greek tawng a ni. Khatih lai (Rome rorel lai) khan an tawng hman ber chu Greek tawng a nih vangin, Bible pawh chu Greek tawnga ziak a ni hlawm a, nimahsela Hebrai mi pawh an awm ve tho bawk. Chuti a nihchuan, mi thenkhat rilruah pawh thuziak hmasa, a tira mi (original) chu Greek tawng veka ziak chu a nih rinlohna pawh awm thei a ni tho mai. Kum zabi 4-na AD chhovah pawh kristiante chuan an thuziak rin ber pakhatah Greek tawng chuan hmang chho zui zel a, Greek tawnga ziak Thuthlung Thar bute pawh ziakchhawng (Transcribe) chho zelin, an tawnga lehlin an ching chho ve zel bawk.

 


   Greek tawng chuan Eastern Roman Empire (Khawchhak lama Rome lalram) lamah hma chu sawn chho viau mah se, kristianna chu a thang duang chho ta hle mai bawk nen, khawthlang lam chuan Latin tawng chu an tawng tlanglawn (common language)-ah an lo hmang ve mek thung a. Mitin mai chu chanchintha (gospel) hrilh duhna rilru pua thawkchhuak an ni hlawm sia, an ram awmna a zira an tawng hman a lo inanloh bawk avangin kristian pawh Latin tawng hmang leh Greek tawng hmang chu an lo awm ve ta nuk reng bawk; chuvang tak chuan chanchintha an hrilh duha te tawng hmanthiama Bible siam pawh loh theih lohvin a lo ngai ta hial a ni. Kum zabi 3-na AD laihawl velah pawh khawthlang lama kristian (Italy, Africa, Gaul, etc.,) te chuan Latin tawng an lo hmang nasa hle tawh a nihkha. Kristian sakhaw hmunpui, Rome mite leh Carthage (Tunisia), North Africa-a kristian te pawh an indawrtawnna atan Latin tawng chu a lo ngai ta hial bawk (250AD). Chutiang bawkin  Syriac (Aramic) tawng hmang awmna, Edessa (Urfa)-ah te chuan Aramic tawng chu an lo hmang ve mek thung nen, tawng pakhat chu duh ang thala hman atan a rem ta zan lo a ni.

 


Greek tawng chu hman tlanglawn bera neih a rem chho lo zel a , Bible (thuthlung thar) ziak upa tawh tak tak pathum Latin, Syriac leh Coptic te entawn chuan tawng danga lehlin an ni chho zui a,Armenian, Georgian, Gothic, Slavonic, Ethiopic leh tawng dang pawhin a awm chho ve zel bawk. Heti tak maia lehlin nasat a nih avang hian, danglam ve duai thei a ni tho bawk a ni.

 


Tihsual Palh (Accidental or Unintentional Errors): Thuziak thenkhat hi chu miin ama kutziak (Autograph) ngei a ziakte ni tho mah se, a thil hmuh dikloh leh a mit fiahloh vang pawha chhiar sual leh ziak sual thei a ni tho mai. A then chu thuziak sa chhiarin, chu a thu chhiar chu an lo ziak leh chhawng thin a, benga hriatfuh theih loh vang emaw, a chhiartuin a chhiar sual vang pawhin diklo thei a ni. Tin, thuziak chu hmaih palh awm thei a ni a, thu inang tak a awm thin bawk avangin ngaihfin awl tak a awm ve bawk.

 


   Thuthlung Thar ziakte hi Greek tawng atanga lehlin a ni hlawm a, chúngah chuan a lam dan inang si, a ziak erawh danglam daih si a awm thung. Greek tawnga ‘ou’ leh ‘u’ chu lam dan inang tak a ni a, Thupuan 1:5 angah te khan a hmuh theih awm e. Greek tawnga ziak pawh a inang vek lem lova, lusanti (to free) leh lousanti (to wash) chu hman pawlh a ni ve bawk. King James Version chuan Thupuan 1:5 thu chu “Min hmangaiha a thisenin kan sualte lak ata min silfai (washed) a…” tia a ziah laiin, lehlin thenkhat (Revised Standard Version, New International Version) chuan “Min hmangaiha a thisenin kan sualte lak ata min tlan/chhuah zalen (freed) a…” tiin a lo ziak ve thung. Anni hian Greek tawng chu an la chhawng ve ve a, mahse a ziak erawh a danglam ta thung a ni.

 


Fimkhur Taka Hmehbel Emaw Siam Rem (Deliberate Changes): Thuziak thenkhat hi an la chhawng a ni emaw, mi thusawi an ziakchhawn pawh ni se la a sawi tum bo chuang lovin belh hlek a awm ve chawk thin. Chutianga a sawi tum danglam si lova mahni’n han belh zauh chu harmonization ti pawha sawi thin a ni. Hetiang hi chanchintha bu hmasa pathumah khan a hmuh theih awm e, Matthai 19:17-ah chuan “Thil tha thu engah nge mi zawh? Tha chu pakhat chauh a awm” tia a sawi laiin, Marka 10:18 leh Luka 18:19-ah chuan “Engati nge tha mi tih? mi pakhat chauh lo chu tumah tha an awm lo, chu chu Pathian a ni” tiin a ziak ve thung. Kolosa 1:14 thu pawh hi a inang chuang lo, lehlin thenkhat (NIV) chuan “Amahah chuan kan chhandamna kan hmu a ni, kan sualte ngaihdamna chu” tia a ziah laiin, lehlin dang (KJV) chuan “Ama thizen zarah chuan kan chhandamna kan hmu a ni, kan sualte ngaihdamna chu” tiin a lo dah bawk.

 


   Bible lehlin hi a inanglo nasa hle a, chutih lai erawh chuan an thilsawi tum erawh a inang tho thung. An thu lakchhuahna te chu a ziaktu inanglo takte an nih hlawm avangin han tuah rem deuh angaihchang a awm thei bawk ang. Hetianga thu belh zeuh a nih thinna hian tidanglam viau thei mah se, an sawi tum erawh thuhmun a nihna lai a lan fo avang hian danglam nasa lutuk thei a nih lohna chin pawh a awm ve awm e.

 


Thurin Avanga Danglamna (Doctrinal Divergences): Kristian kohhran hruaitu hmasa, kohhran puipate (church fathers) kha thenkhat chu anmahni ngaihdana kal an awm ve nia ngaih an ni. Tin, kohhran chuan ngaihdan bikte a lo nei ve bawk a, chu chuan Bible ziakah leh inzirtir zelnaah nghawng thuk tak a nei ve thei tho bawk. Hei hi tunlai huna Protestants ngaihdan inanlohna nen pawh hian sawi zawm theih a ni awm e. Mahni ngaihdan a ni emaw, kohhran ngaihdan a nih vang ngawta kan rinna chu zung kaihtir mai kan nih a hlauhawm ve thei ang. Sunday serh tur tia sawi an awm laia, Sabbath (Saturday) serh zawk tura sawi an awm theih danah pawh hian sakhaw hruaitu hmasate ngaihdan a hran vang pawh a ni bawkin a lang.

 


   Bible chu diklo thei a nihna hrang hrang (Tlemte) chu kan han tar lang a ni a, heng vang ngawt hian rinloh phah nana hman chhoh zel chu thil tha ber a nilo thung ang. Nimahsela, Bible ziak hian tun thlengin ngaihven a la hlawh viau zel a, a chhunga thu inziak ring tam tak an awm laii, ring lemlo pawh an awm ve thung. A tira mi (original) kha tun hnuah chuan hmuh tur a awm tawh lem lova, tun hnua a them (fragments)  la awm pawh hi  a ziaktu hmasate ziak kha nih tawh loh bakah, an ziakchhawn (copy/transcribe) te an ni hlawm tawh a ni. Hmanlai mite khan thua inhlanchhawn (oral) ngawt ai chuan ziaka dah rintlakzia leh hlutzia an lo hrethiam kha thil lawmawm tak a ni pawh kan tithei ang chu. Engpawh nise, tuna kan thuziak neih te hi a tira mi (original) entawna ziak chhawn zel an ni a, tihsual (palh) chu awm thei tho mah nisela, a tam zawk chu tihsual loh an nih a rinawm thung. Tun hnua kan Bible hmanah hian lehlin (version) hrang hrang awm mah se, an zavai mai hian rin dan kan thiam erawh a ngai viau niin a lang a, pakhat chauh en lovin lehlin dang pawh kan rawn ve fo a tul hle bawk. Bible-a an chanchin lang tam ber chu Israel-te an ni kan tilo thei lovang, chu’ng mite chu thuthlung hlui bu lam bik, abikin Mosia lehkhabu pangate chu hre hle tura ngaih an ni naa, tun hnuah erawh chuan a tira ziaktu hmasaten an ziak ngei pawh kha an kawl tawh biklo thung. Tuna kan lehkhabu (version) rin hi a inang tlangpui nia ngaih a ni.



Reference Article  :   Hetah Click Rawh


Thuziak hi i download duh em? : Hetah Click Rawh

No comments:

Post a Comment